SU SONDAJI HAKKINDA BİLİNMESİ GEREKENLER

Su alınan birimlere akifer adı verilmektedir ve üç kısma ayrılmaktadır. Sondaj faaliyetleri akiferin özeliklerine göre farklılık gösterir.

a)Kırıntı akifer: Çakıl ve kumlu birimlerin yer aldığı akifer ortamlarıdır. Geçirim özellikli olup su tutma özelliği geniştir.
b)Karstik akifer: Bu akiferde oluşan boşluklarda su birikimi meydana gelmektedir ve bu birimlerde su tasıma kapasitesi oldukça yüksektir.
c)Kırıklı akifer: Magmatik ve metamorfik birimleri bünyesinde oluşan bu teknotizma ve metomorfizma etkisiyle oluşan kırık, çatlak, eklem takımı gibi sistemlerde su toplanması sonucu oluşmaktadır. Bu sistemde su potansiyeli lokal olarak değişiklik gösterebilmektedir.


SONDAJ NASIL YAPILIR?
    Kaya ortamda - Sert kayalarda kullanılan Sondaj tekniği ile Yumuşak - Kendini tutamayan zeminlerde kullanılan sondaj tekniği farklıdır. Kendini tutamayan yumuşak formasyonlarda çamur sirkülâsyonu ile sondaj yapılır, Kaya ortamda ise sondaj, hava sirkülâsyonu ile gerçekleşir. Bazı kuyular açılırken her iki sondaj tekniği de kullanılır.
    Jeolojik - Hidrojeolojik Etüt (su etüdü)sonucunda yeraltı suyu bakımından en verimli olduğu tespit edilen noktadan delme işlemine başlanılmaktadır. Daha sonra hedeflenen derinliğe ulaşıldığında delici matkap ve delme boruları (tij) dışarıya çıkartılarak, matkap çapından daha küçük çapta bir muhafaza borusu ile kuyu muhafazaya alınır ve kuyu cidarı ile bu muhafaza borusu arası yıkanmış ve elenmiş granüle sondaj çakılı ile doldurulur, kuyu temizlenip geliştirilerek (basınçlı hava , pistonlama vs. ile) kullanıma hazır hale getirilir.

SU SONDAJI UYGULAMA ŞEKİLLERİ

a) Çamurlu Sondaj (rotary)

Arazide yayılım gösteren formasyonlar; yıkılabilecek, gevşek yapılı zeminler ise çamurlu sondaj tekniği uygulanır. Matkapla kesilen ve parçalanan kaya parçacıkları, sondaj çamurunun sirkülasyonu marifetiyle yeryüzüne çıkarılmaktadır. Kuyu içinde devamlı sirkülasyon halinde bulunan sondaj çamuru, delme esnasında kuyunun yıkılmasına engel olmaktadır.

Bu yöntem oldukça güvenlidir ancak ilerleme hızı düşüktür. Ayrıca kuyu çaplarının mümkün olduğunca geniş olması icabettiğinden maliyetler de aynı oranda yükselmektedir.

b) Havalı Sondaj

Sert ve sağlam (kayalık) zeminlerde uygulanan bir yöntemdir. Yüksek basınçlı hava yardımıyla çalışan kırıcı tabanca ve ucundaki elmas daneli bit (matkap) marifetiyle kayalar kırılarak delinmektedir.

Yüksek basınçlı havanın içine zerkedilen ve sondaj kimyasallarından olan bir nevi köpük yardımıyla; kırılarak ufalanmış küçük taş parçacıkları yeryüzüne çıkarılmaktadır.



SU SONDAJININ ÖNEMLİ PARAMETRELERİ

Doğru kuyu yeri (sondaj lokasyonu) seçimi


İnceleme sahası hangi yapıyı arz ederse etsin, doğru sondaj lokasyonu (kuyu yeri) seçimi bol su elde etmek demektir. Gelişigüzel bir noktaya yapılacak sondaj ile şayet akifer kaya mevcut ise; permeabilite, kappilarite ve poroziteye bağlı olmak kaydıyla bir miktar yeraltı suyu elde etmek mümkündür. Bununla birlikte detay jeofizik çalışmalarla çatlak sistemleri (fayIanmalar) tesbit edilerek seçilecek uygun lokasyonlara sondaj yapıldığında, çalışma sahasından alınabilecek maksimum yeraltı suyu elde edilmiş olunacaktır.

Hesaplanan derinliğe ulaşılması

Etüd neticesinde hesaplanan derinliğe mutlaka ulaşılmalıdır. Bu da ancak yüksek kapasiteli bir sondaj makinasıyla mümkündür. Misâl olarak yeraltı suyu 255m.de ise; 230m. derinliğinde açılan kuyudan, ya hiç su çıkmayacak ya da ihtiyacı karşılamayacak kadar az miktarda su çıkacaktır.

Kuyu sapmalarının olmaması

Sondaj yapılırken matkabın üzerinde mutlaka Drill Collar (ağırlık) ve stabilizatör kullanılarak muhtemel sapmalar önlenmelidir.

Kuyu çapı ne olmalı?

Kuyu çapları derinlikle doğru orantılıdır. Derinlik arttıkça kuyunun başlangıç çapları da o oranda geniş seçilmelidir. Kuyudan elde edilmesi beklenen yeraltı suyu ne kadar çok ise dalgıç pompa ebatları da o oranda büyüyecektir. Buna bağlı olarak kuyu ve teçhiz borusu çapları mümkün olduğunca geniş seçilmelidir.

Teçhiz (muhafaza) borusu ve özellikleri

Teçhiz (muhafaza) boruları PVC veya demir menşeîli olabilmektedir. Kuyunun çapı ve derinliğinin yanı sıra formasyonun cinsine bakılarak boru seçimi yapılmaktadır. PVC borunun asgari 7mm. ve demir borunun asgari 5mm. et kalınlığında olması gerekir. Daha ince veya kalitesiz borular kuyunun stabilitesini sağlayamazlar. Kumlu ve siltli formasyonlarda, mutlaka köprü tip filtre borular kullanılmalıdır.

Çakıllama ve annülüs aralığı

Açılmış ve borulanmış kuyunun cidarıyla teçhiz borusu arasında, çakılla doldurulacak olan boşluğa “annülüs aralığı” denir. Çakıl zarfı ne kadar geniş olursa yeraltı suyu o kadar iyi filtre edilmiş ve siltasyon önlenmiş olur.

Kuyunun yıkanması ve inkişaf ettirilmesi

Çamur sirkülasyonuyla yapılan sondajlarda çatlaklar ve rezervuar gözenekleri çamurla sıvanır. Kuyu cidarında oluşan ve birkaç cm. kalınlıkta olabilen bu çamura “mudcake” yani çamur pastası denilir. Delme işleminin bitiminden sonra kuyu önce bol ve temiz suyla yıkanmalıdır. Ardından kuyu tabanından yeryüzüne doğru yüksek basınçlı ve debili hava yardımıyla kuyudaki çamur ve artıkları tamamen temizlenerek kuyu inkişaf ettirilmelidir.

Uzun ömürlü ve çok su veren bir kuyuya sahipsiniz

Yukarıdaki parametrelere birebir uyularak açılan kuyular sağlıklı kuyulardır. Uzun seneler boyunca yüksek debili yeraltı suyu elde etmemize imkan verirler. Ayrıca büyük su depoları yapılmasına da lüzum yoktur çünkü yeraltındaki rezervuar zaten tabii bir depodur. Bunun yanı sıra iki veya üç senede bir defa olmak kaydıyla kuyunun yüksek basınçlı havayla temizlenmesi, gözeneklerin açılmasına ve debinin artmasına sebep olacaktır.



SONDAJ BİRİM FİYATLARI

Sondaj birim fiyatları;

Sondajın hangi yöntemle yapılacağına (çamurlu veya havalı),

Kuyunun açılacağı formasyona (kayanın cinsine),

Kuyunun çapına,

Kuyunun derinliğine.

Teçhiz (muhafaza) borularının cinsine, çapına ve et kalınlığına bağlı olarak değişiklik arzetmektedir.
Çalışma sırasında ihtiyaç olan su ve kepçenin temini ile sondaj çamurunun uzaklaştırılması


SONDAJ İLE İLGİLİ EN SIK SORULAN SORULAR :

Sondaj Nasıl Yapılacaktır:

Yeraltı suyu bakımından en verimli olduğu tespit edilen noktadan delme işlemine başlanılmaktadır. Daha sonra hedeflenen derinliğe ulaşıldığında delici matkap ve delme boruları(tij) dışarıya çıkartılarak, matkap çapından daha küçük çapta bir muhafaza borusu ile kuyu muhafazaya alınır ve kuyu cidarı ile bu muhafaza borusu arası yıkanmış ve elenmiş granüle sondaj çakılı ile doldurulur. Daha sonra kuyu temizlenip geliştirilerek(basınçlı hava, pistonlama vs. ile) kullanıma hazır hale getirilir.


Kuyudaki Su Nasıl Alınacaktır:

Tamamlanan kuyuya uygun pompa sistemi sondajcı tarafından kuyu sahibine bildirilecektir. Pompa çapı, basma yüksekliği ve debi gibi bilgileri içeren bu seçime göre alınan ve kuyu içinden yukarıya doğru su basan pompa, borular ve elektrik kablolarıyla kuyu tabanına yakın uygun bir yere(dinamik su seviyesi altında ve filtreli muhafaza borusunun karşısına gelmeyecek bir derinliğe) monte edilerek su temin edilmeye başlanacaktır.


Su Bakımından En Verimli Yer Nasıl Tespit Edilecektir:

Yeraltı suyunu tespit etmek için kullanılan başlıca metodlar; Jeofizik etüd, Jeolojik etüd ve elektromanyetik etüdlerden bir veya birkaçı olmakla beraber, bunların hangisinin uygulanacağı sondaj yapılacak yerin bulunduğu bölge, arazinin veya tesisin büyüklüğü, su ihtiyacı gibi değişkenlere bağlı olarak önerilmektedir.


Su Sondajı Öncesinde Jeolojik – Jeofizik - Hidrojeolojik Etüd Yaptırmalımıyız:

Jeolojik Araştırma - Jeofizik Etüd - Hidrojeolojik Etüd neticesinde su sondajı için en verimli lokasyon seçilmeli ve etüt sonucunda yapılacak Kuyu Tasarımı’na göre sondaj yapılmalıdır.
Yer altı çok değişken bir yapıya sahip olabilir. Komşunuzun sahasında gürül gürül su akarken sizin sahanızda su bulunamayabilir. Komşunuzun sahasında bol su çıkmış olması, sizin sahanızda da aynı miktarda su bulunacağı anlamına gelmez. Aynı şekilde komşu sahada kuyu açılmış ve su çıkmamış olması da kesin gösterge değildir.
Jeolojik etüd yaptırmak düşünülenin aksine kişiyi yüklü bir maliyetten kurtarır. Etüt yapılmaksızın su kuyusu açılarak su çıkmaması halinde yaptığınız yatırım tamamen boşa gidebilir.
Maksimum su veriminin elde edileceği kuyu lokasyonu jeolojik araştırmalar - jeofizik etüd - hidrojeolojik çalışmalar sonucunda belirlenir ve su kuyusunun tasarımı yapılır ve kuyu projesi hazırlanır.


Kaliteli Kuyu Diye Bir Şey Varmıdır:

      Yaygın olan kanaatlere göre yeryüzünden yeraltına doğru delinecek bir delik ve içine konulacak bir muhafaza borusu ile sondaj yapılmış olunacağı zannedilmektedir.
Oysa foraj(delik delme) ile su sondajı arasındaki fark doğruyla yanlış arasındaki fark kadar büyüktür. Çünkü bir su sondajının temel mantığı, yeraltının belirli bir derinliğindeki suya ulaşmak ve bunu pompa ile çekmektir. Ancak kuyunun yıkılmaması ve suyun pompaya ulaşması gerekmektedir.
Akla şu soru gelebilir: Kuyuya muhafaza borusu konulduktan sonra kuyu yıkılabilir mi? Normalde cevap elbette ki hayır olacaktır. Öyle ise su ile pompanın irtibatı nasıl kesilir? Bunu izah etmek için daha önce tarif edilen sondaj tekniğini göz önüne getirmek gerekir. Şöyle bir örnek vermek gerekirse; kuyu delinirken otuzuncu ve yetmişinci metrelerde gevşek zeminler geçilip doksanıncı metrede suya ulaşarak kuyuyu yüzüncü metrede tamamladığımızı kabul edelim. Daha sonra kuyuya muhafaza borusu koyduğunuz halde kuyu cidarı iyice çakıllanmaz ise otuzuncu ve yetmişinci metrelerdeki gevşek zeminler suyun da etkisiyle zamanla aşağıya doğru akacak, yani boru ile kuyu arasında birikecek ve kuyu içi(pompa) ile yeraltı suyunun irtibatını tamamen veya kısmen kesecektir.
Bir kuyunun kalitesi boru çapı, boru cinsi, teçhiz planının doğruluğu, çakıl zarfının kalınlığı ve uygulanan tekniklere bağlı olarak çok ciddi şekilde fark etmektedir.


Herkes Kaliteli Bir Sondaj Yapabilirmi:

Kaliteli bir sondaj yapabilmek için önce gerekli büyük çapları delecek kapasitede, güçlü makine ve ekipmanlara ihtiyaç vardır. Daha sonra sondaj tekniklerine hakim, işini bilerek yapan, sondaj açımı esnasında oluşacak zorluklarla(takım sıkışması vs.) başa çıkabilecek bir ekibin işbaşında olması gerekmektedir. Bunlar olmazsa olmaz şartlardır. Daha sonra işin ekonomik ve finansman boyutu vardır. Çünkü daha büyük çaplar delmek, daha büyük ve kaliteli borular kullanmak, yetenekli ve tecrübeli ekiplerle çalışmak maliyetleri yükselten faktörlerdir.


Sondaj Yaptıracaklar Nelere Dikkat Etmelidir:

Sondaj yaptırmak isteyenler sadece birim fiyat sorarak değerlendirme yapmak hatasına asla düşmemelidirler. Çünkü önemli olan bir hizmeti en az maliyet ile almak değil, en iyi ve kaliteli hizmeti en az maliyete almaktır. Daha düşük kaliteli bir işi daha az maliyetle almakfaydacı bir yaklaşım tarzı değildir.
Sondaj yaptırmak isteyenler aynı kalitede olacağına inandıkları iş için sondaj firmasına kuyunun delik ve boru çaplarını, boru cinsini, borunun et kalınlığını, nasıl bir kuyu geliştirme tekniğinin kullanılacağını, sondaj işleminin hangi kapasitede makinelerle yapılacağını, işin ne kadar süreceğini, kuyuda bir zemin problemi olduğunda ne yapılacağı gibi konuları net olarak sorup öğrenmeli mümkünse makine parkı ve ekipmanlarını önceden mutlaka görmelidirler.


SONDAJ ESNASINDA ve SONRASINDA YAŞANABİLECEK PROBLEMLER

Çoğu insan hayatında hiç sondaj yaptırmamıştır. Dolayısı ile herkesin tecrübeli bir sondaj mühendisi gibi sondaj uzmanı olmasını, sondaja ait terimleri bilmesini, sondajı sürecini bilmesini beklemek haksızlık olur. Bu nedenle sondajcı tarafından müşteriye izah edilen sondajla ilgili detaylar ya anlaşılmamakta ya da unutulmaktadır. Bu nedenle yazılı olarak sözleşme yapılarak gerek müşteri gerekse sondajcının mağduriyetleri önlenilebilir.


Sondaj Esnasında ve Sonrasında Yaşanabilecek Problemler ve Dikkat Edilmesi Gereken Hususlardan Bazıları Şunlardır:

Kuyu yeri: Kuyu yeri sizin arsanız içinde mi?

Birim fiyat: Birim fiyata neler dâhil? Boru, kompresör, muhafaza borusu, çakıl, mazot, su temini, yol açılması vb.
Muhafaza Borusu: Sondaj da çok ihtilafa düşülen konulardan biridir. Genel olarak muhafaza borusu fiyata dâhil değildir(sondaj öncesi kullanılıp kullanılmayacağı, ne kadar/kaç metre kullanılacağı kesin olarak belli değildir). Sondaj sonrasında birim fiyata ilave olarak muhafaza borusu bedelinin eklenmesi karşısında müşteri itiraz etmektedir. Sözleşmede muhafaza borusunun kimin tarafından karşılanacağı açık ve net olarak belirtilmeli ve sözlü olarak müşteriye izah edilmelidir.

Kuyudan Su Çıkmaması: Kuyudan su çıkmaması durumunda ödemenin nasıl yapılacağı sözleşmede net olarak yazılmalıdır.

Kuyuda Suyun Zamanla Kaybolması: Kuyudan suyun zamanla kaybolması durumunda garanti koşulları sözleşmede net olarak yazılmalıdır.

Kuyu-Teçhiz Kaç Metre: Sondaj bitmeden ve kuyu borulanmadan önce sondaj takımı kuyu içinde iken müşteri nezareti ve gözetiminde takımlar çekilmelidir. Dışarıya çıkarılan takımlar sayılarak kuyunun derinliği tespit edilmelidir. Yine aynı şekilde kuyu teçhizi-borulaması yapılırken indirilen borular sayılmalıdır.

Kuyunun Hiç Delinememesi: Kuyu teknik ve jeolojik nedenlerle belli bir metrajdan sonra ilerlemeyebilir. Bu durumda ne yapılacağı sözleşmede belirtilmelidir.


.